A indirecta tradución directa

As traducións indirectas foron moito máis habituais en tempos do que o son hoxe en día. Así e todo, no caso dalgunhas combinacións que parten de linguas exóticas, aínda son necesarias, pois non existen profesionais capacitados para desenvolver un traballo óptimo en certos pares lingüísticos e, alén disto, atopamos casos singulares en que o que é, en teoría, unha tradución directa adopta, en realidade, a imperceptible forma dunha tradución indirecta.

Os Pitufos (Les Schtroumpf no orixinal francés) é unha célebre franquía creada polo debuxante belga Peyo, que ganou sona a través do mundo do cómic, de varios filmes e da serie de animación producida por Hanna-Barbera (1981-1989). Este produto foi o único que se puido ver en lingua galega, estreado no ano 1986 na TVG, pois nin a banda deseñada nin as longametraxes para cine foron traducidas para a lingua propia.

© Warner Bros

Esta casuística provocou que as traducións «canónicas» dos nomes dos personaxes, as consagradas en galego, procedan directamente do inglés e non do orixinal francés. Polo tanto, o que é, de facto, unha tradución directa contén trazos e particularidades propias que a asocian cunha tradución ponte pois, para falaren en galego, os Pitufos tiveron que pasar, desde o francés, polo baruto do inglés. Por iso sería desexable que, se o tradutor tiver coñecementos lingüísticos da lingua «orixinal» e documentación dispoñible, realizase estas adaptacións baseándose no propio francés, malia non ser este o idioma «orixinal» de produción  da serie.

FRANCÉS	INGLÉS	ESPAÑOL	GALEGO	PORTUGUÉS
Grand Schtroumpf	Papa Smurf	Papá Pitufo	Papá Pitufo	Papai
À Lunettes	Brainy	Filósofo	Sabido	Gênio
Schtroumpfette	Smurfette	Pitufina	Pitufiña	Smurfette
Grognon	Grouchy	Gruñón	Rosmón	Ranzinza
Costaud	Hefty	Fortachón	Cacharulo	Robusto
Farceur	Jokey	Bromista	Argallán	Joca
Maladroit	Clumsy	Tontín	Zoupón	Desastrado
Bricoleur	Handy	Manitas	Mañoso	Habilidoso
Coquet	Vanity	Vanidoso	Fachendoso	Vaidoso
Gourmand	Greedy	Goloso	Lambón	Fominha

Ademais, estas criaturas do bosque non só pasaron polo bortel do inglés. Como é habitual na tradución da produción allea da TVG, o propio título da serie, ergo, a denominación «Pitufo», provén do español (Los Pitufos; creación discursiva que xorde do Patufet, personaxe típico da cultura catalá). Non é o caso do catalán ou o euskera, que nun exercicio de orixinalidade e individualismo, adoptaron as denominacións Barrufets e Pottokiak, respectivamente. Do Miño para baixo son os Estrunfes.

Sexa como for, o éxito que conseguiron estes seres azuis, que aínda é notorio nos nosos días, lexitima a orixinalidade destas domesticacións. Desgraciadamente, non se emprenderon novas iniciativas para que o público galego puidese gozar dos Pitufos no seu idioma mais, en fin, ante os inimigos da lingua, quédanos transmitir o espírito alegre «pitufado» sen parar.

Retrospectiva da tradución audiovisual ao galego

A historia da tradución audiovisual ao galego avanza parella á historia da Televisión de Galicia, pois é imposible desligar o produto do seu máis potente cliente/consumidor. Desde o ano 1985 optouse, como tendencia xeral, pola dobraxe como estratexia de tradución na importación da produción audiovisual allea. Esa práctica responde ás convencións que asume a sociedade verbo da recepción deste tipo de produtos, se ben nalgúns momentos houbo tentativas —tan absurdas que nin lle pasaron pola cabeza ao que asou a manteiga— de alterar esta praxe.

Tan importante é a escolla da modalidade de recepción destes produtos (o que determina as estratexias de tradución aplicadas), como o tipo de produto en si mesmo. Aquí cobra especial relevancia a FORTA (Federación de Organismos de Radio e Televisión Autonómicos). Un dos seus fins principais é a negociación «para a adquisición de programas e dereitos de emisión». Polo tanto, as dinámicas de transacción da produción audiovisual do ente galego non son independentes: están condicionadas, indivisiblemente, polas de outras televisións da mesma natureza.

Alén diso, exerce un papel crucial a Lei 7/2010, do 31 de marzo, xeral da comunicación audiovisual. Esta establece, no seu artigo 5, que «os fornecedores do servizo de comunicación televisiva de cobertura estatal ou autonómica deben reservar para obras europeas o 51% do tempo de emisión anual de cada canle ou conxunto de canles dun mesmo fornecedor con exclusión do tempo dedicado a informacións, manifestacións deportivas, xogos, publicidade, servizos de teletexto e televenda».

Esta lei, froito dunha vontade política (evidentemente, non casual), procura potenciar a difusión das producións europeas, en detrimento da consolidada práctica de invasión de produtos estadounidenses que, ende mal, condiciona unha bidireccionalidade inexistente de recepción-exportación de material audiovisual. Noutras palabras, a tradución audiovisual que máis imperou (e impera) no mercado actual é aquela que ten a lingua inglesa como idioma de partida no proceso de mediación —sen termos en conta as producións galegas rodadas en español que se someteron, a posteriori, a un proceso de dobraxe—.

Cinemar Films, estudio de dobraxe

Respecto ás estratexias de tradución aplicadas nos propios textos traducidos, podemos observar un cambio de tendencia, máis ou menos xeral. Nun primeiro momento, agroman as traducións domesticadas, adaptadas a un público galego. Así e todo, co paso dos anos e o avance da chamada «globalización», a estranxeirización tórnase na tendencia maioritaria. Ademais, actualmente, consolidouse a boa calidade neste tipo de traducións, vinculada á idiomaticidade e a fala espontánea —como non podía ser doutra maneira ao seren os «actos de fala» obxectos da tradución—.

Por outra parte, se temos en conta a modalidade de tradución, en todos estes anos a dobraxe foi a opción maioritaria en todo tipo de produtos, con reclamos puntuais do subtitulado (no denominado «cine de autor», habitualmente) e as voces superpostas (producións documentais, polo xeral). Só a partir do 2012 comezou a se xeneralizar o subtitulado para xordos en galego, na TVG, mais sempre como unha opción paralela á propia dobraxe. Neste caso, o contraste con Portugal —onde a dobraxe para o público adulto é unha opción testemuñal— é palpable.

O audiovisual, canda a literatura, é o «modo global» da circulación de ideas. Xa que logo, contarmos con boas traducións audiovisuais é importante para favorecer un entendemento real, non-unidireccional, que se emprace no contexto dunha Galicia universal, somerxida en pleno século XXI. E por desgraza, cómpre lembrar, que a tendencia esmagadora actual parece ser prescindir deste tipo de diálogos… unha tendencia que só pode prexudicarnos a nós mesmos neste contexto intercultural en que vivimos.